Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA) anlaşması ve açığa çıkan potansiyel
5 Aralık 2020 itibarıyla, 54 Afrika ülkesinin imzaladığı ve 1 Ocak 2021'de yürürlüğe girecek Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi (AfCFTA) anlaşması Afrika'ya ekonomik potansiyellerini açığa çıkarmak için benzersiz bir fırsat sunuyor.
Afrika Birliği ülkeleri devlet başkanları, üye ülkelerin Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi anlaşması altında 1 Ocak'tan başlayarak ticaret yapmalarının acil ihtiyacının önemini vurguladı. Bu Afrika Birliği Devlet ve Hükümet Başkanları'nın 5 Aralıkta çevrim içi yaptıkları Afrika Kıtasal Serbest Ticaret Bölgesi üzerine Olağanüstü Toplantısı'nda belirtildi.
Bu, Afrika'nın kuşaklar boyu süren ortak bir Afrika pazarı yaratma tutkularının gerçekleşmesine yaklaştıkları anlamına geliyor. Afrika Birliği dönem başkanı olan Güney Afrika Devlet Başkanı Cyril Ramaphosa, toplantıdaki açılış konuşmasında "AfCFTA bölgesinde 1 Ocak 2021'de ticaretin başlamasının kıtasal bütünleşme projesinin önemli bir kilometre taşı olduğunu" ilan etti.
Afrika liderleri için bu Afrika bütünlüğü rüyasının gerçekleşmesi için verilen 40 yıllık mücadelenin sonuca kavuşması anlamına geliyor. Bu mücadele 1979'da Monrovia Stratejisi'nin kabul edilmesi ile başladı, onu 1980'de Lagos Eylem Planı, 1991'de Abuja Anlaşması takip etti ve 30 Mayıs 2019'da AfCFTA Anlaşması yürürlüğe girdi.
AFRİKA KITASAL SERBEST TİCARET BÖLGESİ ANLAŞMASI BENZERSİZ BİR FIRSAT SUNUYOR
AfCFTA Anlaşması'nın uzun dönemli hedefi Afrika Birliği üyesi ülkelerin bütünleşmesinin güçlendirilmesidir. Anlaşmanın 3. Maddesine göre, anlaşmanın temel amacı mal ve hizmetler için tek bir pazar yaratmaktır. Bunu Afrika Birliği 2063 Gündemi'nde belirtilen "bütünleşmiş, refah içinde ve barışçı bir Afrika" şeklindeki Pan Afrika Vizyonu ile uyumlu Afrika kıtasının ekonomik bütünleşmesinin derinleştirilmesi için insanların hareketleri sağlayacaktır.
Anlaşma, üye ülkeler arasındaki emtia ticaretinde gümrük ve gümrük dışı engellerin artan bir şekilde ortadan kaldırılmasını, hizmet ticaretinin artan biçimde liberalleştirilmesini ve ticaretle ilgili bütün alanların yanı sıra, yatırım, entelektüel mülkiyet hakları ve rekabet politikaları konusunda iş birliğini öngörüyor.
Salgının bu yıl Afrika'daki olumsuz etkileri Afrika liderlerinin çok taraflılık ve iş birliğinin önemini anlamalarını sağladı. Toplantıda ekonominin salgından mümkün olan en kısa zamanda kurtulması için geniş pazarın avantajlarını kullanarak AfCFTA anlaşmasının uygulanması için gerekli önlemlerin alınması konusunda anlaştılar.
AFRİKA İÇİ TİCARET DİĞER BÖLGE İÇİ TİCARETLERE GÖRE ÇOK DÜŞÜK DÜZEYDE
AfCFTA anlaşması uygulandığında, toplam 1,3 milyarlık bir nüfusa sahip 3,4 trilyon dolarlık bir ekonomik blok yaratacak, bu da onu Dünya Ticaret Örgütü'nden (DTÖ) sonra katılımcı üye ülkeler bakımından en büyük serbest ticaret anlaşması yapıyor. Anlaşma Afrika içi ticareti artıracak, böylece Afrika'ya ekonomik potansiyellerini açığa çıkarmak için benzersiz bir fırsat sunacak.
Şu anda Afrika içi ticaret diğer bölge içi ticaretlere göre çok düşük düzeyde. Afrika Kalkınma Bankası'na göre, yüzde 69'luk Avrupa-içi, yüzde 59'luk Asya içi ve yüzde 31'lik Amerika içi ticaret karşısında, Afrika-içi ticaret 2017'de toplam Afrika ihracatının sadece yüzde 16,6'sını oluşturuyor.
Birleşmiş Milletler (BM) Ticaret ve Kalkınma Konferansı'nın Şubat 2018'de yayınladığı bir rapor, AfCFTA'nın Afrika içi ticareti yüzde 33 artıracağı tahmin ediliyor, bu da Afrika'nın ticaret açığını yarı yarıya azaltacak.
AfCFTA sadece bir ticaret anlaşması değil, aynı zamanda Afrika'da ekonomik büyümeyi, sanayileşmeyi ve sürdürülebilir kalkınmayı taşıyan bir motor olmayı hedefliyor. Anlaşma değişik protokolleri içinde, Afrika'da katma değer dışında yapısal uyum ve ekonomik dönüşümü geliştirecek emtia ticareti, hizmetler, yatırımlar, rekabet ile entelektüel mülkiyetten emek ve insanların serbest hareketine kadar değişik konuları kapsıyor.
ANLAŞMA AFRİKA'DAKİ ÖZEL SEKTÖR VE BİREYSEL MÜŞTERİLERE FAYDA GETİREBİLİR
AfCFTA, Afrika'daki özel sektör ve bireysel müşterilere de bazı potansiyel faydalar getirebilir. Gümrük ve kotalar gibi ithalat engellerinin ortadan kaldırılması ile satışa yönelik üreticiler için ham maddeleri daha az fiyatlara ithal etmesi kolaylaşacak. Öte yandan, ticaretin liberalleşmesi iç üreticilerin daha büyük pazarlara ulaşmasını sağlayacak ve ölçek ekonomilerinden fayda sağlayacaklar. Aynı şekilde, yerel tüketiciler iç pazara daha fazla mal gelmesi ile daha fazla seçenek ve tercih imkânına sahip olacaklar ve fiyatlar farklı üreticiler arasındaki rekabet sayesinde daha uygun olabilecek.
AfCFTA çerçevesindeki serbest ticaretin ilk olarak 1 Temmuz'da başlayacaktı, ama yeni koronavirüs salgınının ortaya çıkması nedeniyle ertelendi. Hiç şüphesiz, AfCFTA Afrikalılar için çok büyük fırsatlar sağlayacak ama hemen ve uygun biçimde ele alınmazsa çalışmasını engelleyebilecek değişik zorluklar da var.
AFRİKA'DA ANA HAM MADDELERİN İHRACATINA AŞIRI BAĞIMLILIK VAR
Bu zorluklar arasında bazı Afrika ülkelerindeki istikrarsızlıklar; Afrika'nın bazı bölgelerindeki sınır geçişlerinde kötü ulaşım altyapısı; farklı üye devletleri arasındaki büyük gelir ve kalkınma farklılıkları; gümrük yönetiminde gerekli kapasite geliştirme eksikliği ile parçalanmış bir Pazar ve ana ham maddelerin ihracatına aşırı bağımlılık var.
Bunların yanı sıra, AfCFTA Anlaşması'nın aşılması gereken yasal sorunları var. Örneğin, anlaşma yargı yetkisi çatışmalarına ve farklı yasal sistemlerin uygulanmasına yol açacak örtüşen üyeliklerin nasıl ele alınacağını açıkça belirtmiyor. Ayrıca üye ülkeler arasında güvensizliklere neden olacak bir üye ülke ile üçüncü bir tarafın ilişkilerinin nasıl ele alınacağı konusunda açık bir hükme sahip değil. Bu tür anlaşmazlıkları gidermek için açık hükümlerin olmaması anlamanın etkin biçimde uygulanmasını engelleyebilir. Ancak, Afrika liderleri Afrika birliğine giden uzun yolu katetme konusundaki güçlü kararlılıklarını ifade ettiler.
Birçok Afrika ülkesi ve bölgesel ekonomik örgütler eylemleri ile bu kararlılığı tekrarladılar. 13. Toplantının yapıldığı 5 Aralık itibarıyla, 54 Afrika ülkesi AfCFTA Anlaşması'nı imzalarken, 34 ülke anlaşmayı onaylama belgesini sunarken, Doğu Afrika Topluluğu ve Batı Afrika Ülkeleri Ekonomik Topluluğu dâhil 41 ülke ve gümrük birliği gümrük önerilerini sundu.
(Zhu Weidong, China Daily - Çeviri: CRI)