Batıdan Doğuya İran diplomasisinin geniş şemsiyesi

Son 14 ay, İran ile dünya arasındaki ekonomik etkileşimlerde yeni bir dönem olarak değerlendirilebilir. Yükseliş süreci dokuzuncu hükümetten itibaren başladı. Ancak bu süreç 2010’lu yıllarda Ruhani hükümetinde kırıldı ve İran'ın farklı ülkelerle işbirliği süreci tersine bir seyir izledi. 2013’ten 2022 yılına kadar 

İran hükümetinin dış politikası birkaç ülkeyle müzakerelerle sınırlıydı ve sonunda ABD'nin Nükleer Anlaşmadan çekilmesiyle hiçbir yere varamadı ve İran'a kalan şey, Batı'ya güvenme ve ekonomik ilerleme sürecinde geride kalma deneyiminin tekrarıydı ve ekonomik büyüme sıfıra yakın ve enflasyon %40'ın üzerindeydi.

Ekonomik diplomasinin yeniden tanımlanması

Ancak İran’da 13. hükümet göreve gelir gelmez yeni bir plan yaptı ve ekonomik diplomasinin oyun alanını yeniden tanımladı. Hükümet en başından beri, iç kapasitelerin yeniden canlanmasına paralel olarak, dış ilişkilerdeki yaklaşımını dünyanın doğusundan batısına dost ve müttefik ülkelerle ekonomik işbirliğinin geliştirilmesi ve derinleştirilmesi üzerine tanımladığını gösterdi.

Bu işbirliklerinin ardından İran gümrüklerine ilişkin yeni istatistikler, İran'ın komşularıyla ticaretinin bu yılın ilk yarısında 24 milyar doları aştığını gösteriyor. Dolayısıyla İran ile 15 komşu ülke arasındaki ticaret geçen yılın ilk yarısına göre değer bazında yüzde 7 büyüdü.

Bu yaklaşım Seyyid İbrahim Reisi'nin yurt dışı ziyaretlerinde çok iyi görülmektedir. Reisi şimdiye kadar Rusya, Kazakistan, Türkmenistan, Tacikistan ve Katar gibi ülkeleri ziyaret etti. En önemli nokta ise bu ziyaretlerin her biri ekonomik işbirliğinde artışı beraberinde getirdi.

Reisi ayrıca Ekonomik İşbirliği Teşkilatı ve Avrasya zirveleri gibi bölgesel toplantılara katılarak yerli ve yabancı ekonomi aktivistlerine ve diğer ülkelere açık bir mesaj verdi. 

İran hükümetinin yeni başarılarının zirvesi, İran'ı Çin, Hindistan ve Rusya da dâhil olmak üzere dünyanın büyük ülkeleriyle yeni bir ekonomik ve ekonomik olmayan ortaklıklar dönemine sokan Şangay İşbirliği Örgütüne daimi üyeliği oldu.

Kuzeydeki komşulara teveccüh

İran’ın yeni dönemdeki ekonomik ortaklarından biri de Rusya’dır. İki taraf arasındaki ekonomik ilişkilerin gelişimi, Reisi’nin 2021 yılı Ocak ayında Moskova'yı ziyareti ile başlamış, Putin'in İran'da bulunması ve yurt dışı ziyaretlerinde birçok ikili görüşme ile devam etmiştir. Cumhurbaşkanlarının anlaşmalarından sonra her iki taraftan çeşitli siyasi ve ticari heyetler başkentlere gönderilerek varılan anlaşmaların uygulanması için görüşmeler gerçekleşmiştir.

Şimdi, nadir bir olay olarak, Rusya'dan 120 kişilik bir iş heyeti, iki ülke ticaret odası başkanları ve ekonomi aktivistlerinin katılımıyla gerçekleştirilecek olan İran ve Rusya iş konferansında faaliyetlerinin gelişimini değerlendirmek üzere İran'da bulunuyor.

İran ve Rusya arasındaki ticarette önemli büyüme

İran Ticaret Odası Başkanı Gulam Hüseyin Şafi’i, bu ortak toplantıda şu açıklamalarda bulundu: ‘İstatistiklere göre 2021 yılında İran ile Rusya arasındaki ticaret hacmi yaklaşık 4 milyar dolardı ve geçen yıla göre önemli bir büyüme kaydetti. Bu nedenle, iki ülkenin üst düzey yetkililerinin ilişkileri genişletmek ve iki ülkedeki mevcut fırsatları belirlemek istemesi dikkate alınarak son 20 yıldaki en büyük Rus ticaret heyetinin İran’da bulunması gibi fiili adımların atılması gerekmektedir.

İki ülke arasındaki ticari engellerin kaldırılması için gerekli işbirliği yapılmalıdır. İran ile Avrasya Birliği arasında tercihli tarife anlaşmasının imzalanması, İran'ın bölge ülkeleriyle ticari ilişkilerinin genişletilmesinde yeni bir çizgi oluşturmuştur. İran ile Avrasya Birliği ülkeleri arasında serbest ticaretin hayata geçmesiyle birlikte ticaret engellerinin büyük bir kısmı çözülecektir.

İran, Doğu-Batı Koridoru ve Çabahar Limanı'ndan Hindistan gibi ülkeler ve Avrasya Ekonomi Birliği üyesi ülkeleri ile ticari işbirlikleri kurulmasında önemli faydalar sağlayabilir.’

İran ile serbest ticaret anlaşması

Rusya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı Sergey Katrin de bu konferansta şunları söyledi: ‘İran ile Rusya arasında 40 milyar dolarlık ticarete ulaşmanın yolu çizildi ve her iki tarafın ekonomi aktivistleri serbest ticaret anlaşmasının uygulanmasını bekliyor.’

İranlı ve Rus işadamları arasındaki ilişkilerin geliştirilmesine yönelik çabalara değinen Rusya Ticaret ve Sanayi Odası Başkanı, şunları vurguladı: ‘Rusya Odası'nda İran tarafıyla ilişkilerin seviyesini yükseltecek kararlar tasarladık ve Rusya'nın İran'la ilişkilerini artırmasının ne kadar önemli olduğunu anlatmak için bu ziyarette yanımızda 100'den fazla kişiyi de getirdik.

Bu sayıda Rus iş adamının İran’da bulunması bir rekor sayılmaktadır.

Her iki tarafın ekonomi aktivistleri serbest ticaret anlaşmasının uygulanmasını bekliyorlar ve İran'la bağlantılı olarak teknoloji, tarım, turizm vb alanlarda kendimize 40 milyar dolarlık bir vizyon tasarladık.

Kuzey-Güney koridorunun geliştirilmesi çok gereklidir ve bu sektörde altyapının hazırlanmasını istiyoruz.’

Araba ihracatından bölge dışı tarıma kadar Venezuela ile işbirliği

İran’ın 13. hükümetinin ekonomik diplomasisi, komşularının yanı sıra çoğu batı ülkesine de yayıldı. Bu yılın Ekim ayında, İran sahalarından günlük 100 bin varil ham petrol rafine edilerek, yaptırımların etkisiz hale getirilmesi ve sınır ötesi ekonomi politikalarının uygulanması aşamasına geçilmesi için, el Palito adlı ilk açık deniz rafinerisi Venezuela'da hizmete girdi.

Bu olay, Venezuella Cumhurbaşkanı Nicolas Maduro'nun Seyyid İbrahim Reisi’nin resmi davetlisi olarak 6 yıl aradan sonra bu yıl Haziran ayında İran'a iki günlük bir ziyaret gerçekleştirip çeşitli işbirliği anlaşmalarını imzalamasının ardından yaşandı. Şimdi anlaşmaların devamı kapsamında Venezuela'dan bir heyet daha İran'a gelerek İran Savunma Bakanı Muhammed Rıza Aştiyani başkanlığındaki İran heyetiyle görüştü.

100 bin otomobil ihracatı

İran ve Venezuela, Ekonomik İşbirliği Ortak Komisyonu'nun son toplantısında beş yıl içinde İran'dan Venezuela'ya 100 bin otomobilin ihracatını içeren bir anlaşmaya vardı.

Venezuela Cumhuriyeti Ulaştırma Bakanı Ramon Blasquez bu toplantıda şunları söyledi: ‘İran İslam Cumhuriyeti'ne tarım ve hayvancılık için 500 bin hektardan fazla arazi sağlamaya hazır olduğumuzu açıklıyoruz.’

Blasquez'in bu sözleri, bölge dışı tarıma yönelik stratejik politikayı uygulamak ve ülkenin gıda güvenliğini sağlamak için büyük bir fırsat vaat ediyor.

Ayrıca İran Savunma Bakanı, İran ile Venezuela arasında havayolları ve deniz taşımacılığı hatları kurulmasına yönelik bir anlaşma sağlandığını açıkladı ve İran Sanayi, Maden ve Ticaret Bakan Yardımcısı Rıza Muhteşempur da İran'ın bu anlaşmayı sağlamaya hazır olduğunu söyledi.

İran ile Çin arasında 7 ayda 10 milyar dolarlık ticaret

İran, iş kaynaklarını ve varış noktalarını çeşitlendirirken Doğu'ya özel olarak baktı. Bu yılın ilk yedi ayında İran ile Çin arasındaki ticaret geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22 artarak 10 milyar dolara ulaştı.

Çin'in 2022'nin ilk 7 ayında İran'dan yaptığı ithalat geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 23 artışla 4 milyar 470 milyon dolara ulaştı. Ayrıca Çin'in İran'a ihracatı geçen yılın aynı dönemine göre yüzde 22 artarak 5.2 milyar dolara ulaştı.

Dolayısıyla İran’ın 13. hükümetinin önceki yıllarda olduğu gibi yumurtalarını Avrupa ve Amerika’nın sepetine koymadığı ve farklı ülkelerle geniş bir ekonomik işbirliği yelpazesi tanımladığı açıktır.

Böylece İran, yaptırımları etkisiz hale getirme yönünde ilerleyerek elini siyasi müzakerelerde doldurmuş ve sözünde durmayan Batılıların bir tebessümüne umut beslemek yerine kendi iç gücüne ve müttefik ülkelerle işbirliğine güvenmiştir.(Rast)