Irak, Suriye ve Türkiye barışına aracılık edebilir mi?

Gazeteci Halil Harp'ın The Cradle'da ''Can Iraq broker peace between Syria and Turkiye?'' başlığıyla yayınlanan yazısı, Iraklı bir hükümet kaynağının ilişkileri düzeltme çabalarının devam ettiğini ve Irak'ın arabuluculuğunda Ankara ve Şam temsilcileri arasında bir toplantı beklendiğini bildirmesinden hareketle, Şam ve Ankara arasındaki soğuk ilişkinin çözülme potansiyelini analiz ediyor. 

Son gelişmeler Şam ve Ankara arasındaki soğuk ilişkilerde potansiyel bir çözülmeye işaret ediyor, ancak bir ilerleme kaydedilmesi belirsizliğini koruyor.

Bu kasvetli tabloya rağmen Bağdat, hasımlar arasında arabuluculuk yapma konusunda geçmişteki başarısını tekrarlamayı umuyor. 

Nisan 2021'de Irak, bölgesel rakipleri Suudi Arabistan ve İran arasında Suudi Veliaht Prensi Muhammed bin Selman (MbS) tarafından başlatılan gizli bir toplantıyı kolaylaştırdı. 

Irak Ulusal Güvenlik Danışmanı Kasım el-Araci'nin öncülük ettiği bu ilk diyalog, Mart 2023'te Pekin'de ilan edilen Riyad ve Tahran arasındaki ilişkilerin normalleşmesinin yolunu açtı. The Cradle geçen yıl da Irak'ın, Başbakan Muhammed Şii el-Sudani'nin öncülüğünde İran ve Mısır temsilcileri arasında yapılan görüşmelere ev sahipliği yaptığını ortaya çıkarmıştı.

Sudani şimdi de Suriye ile Türkiye arasında uzlaşmanın ilerletilmesi umudunu dile getirdi. Türk gazetesi Habertürk'e verdiği bir mülakatta Türkiye Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan ve Suriye Devlet Başkanı Beşar Esad ile devam eden görüşmelere atıfta bulundu.

Sudani'nin iyimserliğine rağmen kuşkular devam ediyor. Beş gün sonra Esad'la görüştü ancak Bağdat ve Şam'dan yapılan resmi açıklamalarda Suriye-Türkiye arasındaki buzların eridiğinden bahsedilmedi. Ancak Şafak Haber Ajansı'nın aktardığı Iraklı bir hükümet kaynağı ilişkileri düzeltmek için çabaların sürdüğünü ve Ankara ile Şam temsilcileri arasında Irak'ın arabuluculuğunda bir toplantı yapılmasının beklendiğini söyledi.

Bölgesel anlaşmazlıklar ve siyasi koşullar

Lübnan Genel Güvenlik eski Genel Müdürü Tümgeneral Abbas İbrahim, Türkiye'nin Suriye topraklarını işgal etmesini büyük bir engel olarak göstererek şüphelerini sürdürüyor. The Cradle'a verdiği demeçte "Suriye topraklarında Türk işgali olduğu sürece bu uzlaşma gerçekleşmeyecek" diyen İbrahim, Türkiye'nin çekilmek için Suriye'nin egemenliğini ihlal ettiği için kabul etmesi mümkün olmayan siyasi koşullar öne sürdüğünü belirtti." 

Türkiye uzmanı Lübnanlı yazar Muhammed Nureddin de bu görüşe katılıyor ve Erdoğan'ın tutumunu Suriye'nin kuzeyini geri almayı amaçlayan bir "Osmanlıcılığa" bağlıyor.

Bu, 1920 tarihli "Milli Misak "ın sınırlarına kadar geri götürülebilir; bu misak, o dönemde Osmanlı parlamentosu tarafından onaylanan ve çizilen sınırlar içinde kuzey Suriye'yi de içeriyordu. 

Nureddin, "Erdoğan'ın iktidardaki varlığı Suriye ile uzlaşmaya varılamamasında belirleyici bir faktör" diyor.

Uzmanlar, kasvetli bakış açılarında haksız değiller.

Milli Savunma Bakanı Yaşar Güler, 1 Haziran'da Türk gazetesine Sudani'nin sözlerine yanıt gibi görünen bir açıklama yaptı ve böyle bir yakınlaşmanın koşullarını yeniden tanımlayarak şunları söyledi: 

Kapsayıcı bir anayasanın kabul edilmesini, özgür seçimlerin yapılmasını, kapsamlı normalleşmeyi ve güvenli bir ortamın tesis edilmesini desteklemeye hazırız. Bunlar gerçekleştikten ve sınır güvenliğimiz tam olarak sağlandıktan sonra gerekirse çekilmeyi düşünebiliriz.

Nureddin, Türkiye'nin katı şartlarının ilerlemeyi engellediğini, çünkü "Türkiye'nin kendi şartları dışında Suriye ile uzlaşma istemediğini, bu ateşkesin aksadığını" savunuyor. 

Irak'ın Şam ve Ankara'yı uzlaştırma konusunda karşılaştığı "Sisifos'un kayası" aşılamaz olmayabilir. Seçim zaferini garantileyen Erdoğan'ın siyasi kazanç için Suriye'deki çatışmadan faydalanmasına gerek kalmayabilir. 

Buna ek olarak, ABD'deki mevcut siyasi iklim de Türkiye'nin hesaplarını etkileyebilir. Donald Trump'ın Kasım ayında yeniden başkan seçilmesi halinde Türkiye, Suriye'nin kuzeydoğusunda Kürtlerin kontrolündeki bölgelere yönelik yaklaşımını yeniden değerlendirebilir. 

Kuzey Suriye'deki istikrarsızlık Ankara için önemli bir endişe kaynağı. Devam eden bölgesel çatışma ve Iraklı direniş gruplarının Suriye'nin doğusundaki ABD işgal güçlerine yönelik saldırıları, Biden yönetimi ile Bağdat arasında geçici bir uzlaşmaya yol açtı. 

ABD faktörü: Bölgesel istikrarsızlık ve askeri işgal

Bu anlaşma, ABD üslerine yönelik saldırıların durdurulması karşılığında direniş gruplarına yönelik ABD operasyonlarının durdurulmasını içeriyor. Bu gelişmeler, ABD'nin Suriye'nin doğusundaki askeri varlığının giderek daha kırılgan hale geldiğine işaret etse de, içinde bulunduğumuz seçim döneminde çekilme ihtimali düşük. 

Ancak Cumhuriyetçi Trump, Başkan Joe Biden'ı Beyaz Saray'dan uzaklaştırmayı başarırsa tüm bunlar değişebilir. 

Erdoğan, Trump'ın bir gecede ABD'nin Suriye'nin doğusundaki askeri varlığının saçmalığından ve ABD askerlerinin oradan çekilmesi gerektiğinden bahsetmeye nasıl karar verdiğini hala hatırlıyor. Bu çıkış, Türkleri Suriye'nin kuzeydoğusundaki Kürt "Özerk Yönetimi" bölgeleriyle ilişkilerini yeniden hesaplamaya zorlayacak ve Şam'la temas kurmak için gerekli bir kapı açabilir. 

Kuzey Suriye'deki "boşluk" Ankara için korkutucu bir senaryo. Bölgede sekiz ayı aşkın süredir devam eden savaş ışığında ABD'li analistler, Iraklı ve Suriyeli direniş gruplarının saldırılarının artması halinde ABD'nin Fırat'ın doğusundaki işgalinin sona erebileceğini giderek daha fazla tahmin ediyor.

Biden yönetimi Sudani hükümetiyle geçici bir anlaşma yapmayı düşündü: Bu senaryoya göre ABD, Irak'taki askeri güç varlığının akıbeti konusunda Bağdat ve Washington arasında müzakereler devam ederken, ABD askeri üslerinin hedef alınmasının durdurulması karşılığında Iraklı direniş gruplarına yönelik suikast ve baskınlarını durduracaktı. 

Bu gelişmeler, Suriye'nin doğusunda konuşlu ABD birliklerinin daha korunmasız ve savunmasız hale geldiği yönündeki değerlendirmeleri güçlendirdi. Ancak seçim döneminde askerlerin geri çekilmesi fikri Biden'a yönelik eleştirileri de beraberinde getirecektir. Oval Ofis'e kim gelirse gelsin, ABD güçlerinin çekilmesinin seçimlerden sonraki yıl gerçekleşmesi daha olası. 

Şam'ın talepleri - çekilme taahhüdü 

Suriye Dışişleri Bakanı Faysal Mektat geçtiğimiz günlerde Türkiye ile kurulacak herhangi bir diyaloğun "Türkiye'nin işgal ettiği topraklardan çekilme ve terör örgütlerine verdiği desteği kesme taahhüdünü yansıtan kesin taahhütler" içermesi gerektiğini yineledi.

The Cradle'a konuşan Türk siyasi analist Alptekin Dursunoğlu, Erdoğan'ın Suriye macerasının "Ankara'ya sadece ekonomik ve sosyal olarak değil, jeopolitik yükler de yüklediğini" söylüyor ve Erdoğan'ın 2018'de Şam'ın İdlib'i silahlı grupların pençesinden kurtarmak için askeri bir operasyon düzenlemesini engellemek için ABD'ye nasıl baskı yaptığını hatırlatıyor:

O zamandan beri Fırat'ın doğusu ile İdlib arasında birbirinin varlığını garanti altına alan bir denklem kuruldu ve Fırat'ın doğusunda ABD desteğiyle Halk Savunma Birlikleri [Kürt] devleti kurulurken, İdlib'de Heyet Tahrir el-Şam [HTŞ] emirliği doğrudan Ankara tarafından korunuyor.

Dursunoğlu'na göre, "Bu, Ankara'nın terörist olarak gördüğü binlerce militanın Türkiye'ye gelmesi anlamına geliyor, dolayısıyla Ankara, ulusal güvenliğine tehdit oluşturan ve kendisi için önemli bir jeopolitik mesele teşkil eden iki yarı-devlet meselesini çözmeye çalışıyor." 

ABD Dışişleri Bakanlığı'nın Fırat'ın doğusunda Kürtlerin kontrolündeki bölgelerde belediye seçimlerine karşı çıkması ve Erdoğan'ın Suriye'nin kuzeyinde "terörist" bir devletçik ilan etmesi durumu daha da karmaşık hale getiriyor. Erdoğan'ın ayrılıkçı Kürt tehdidini ele almak amacıyla Bağdat'a yaptığı son "tarihi" ziyaret, Ankara'nın Irak ve Suriye topraklarındaki güvenlik kuşağını güçlendirme stratejisini yansıtıyor.

Erdoğan'ın 12 yıl sonra Bağdat'a yaptığı ilk ziyaretin üzerinden neredeyse iki ay geçti. Iraklı bir kaynağın The Cradle'a verdiği bilgiye göre Erdoğan'ın ana hedefi, Türkiye'nin düşmanları olan Kürdistan İşçi Partisi (PKK) ve Suriye Demokratik Güçleri'ne (SDG) atıfta bulunan "terörizm dosyası" konusunda Irak'la yakınlaşmak. 

Aslında Türkiye Cumhurbaşkanı, Bağdat PKK yasağını ilan edene kadar Irak ziyaretini tamamlamaktan kaçınmıştı. Bu hamle, Erdoğan'ın ülkesinin Türkiye'nin Irak ve Suriye topraklarındaki genişletilmiş "güvenlik kuşağını" güçlendirerek PKK'nın istismar ettiği çıkışları engellemeyi amaçladığını söylediği güvenlik mutabakatlarının önünü açtı. 

Erdoğan'ın Irak'ta PKK'nın altını oyma konusundaki önceki başarısızlıklarına rağmen, şimdi Bağdat ile ittifak arayışında ve artan su akışı ve "Kalkınma Yolu" projesi gibi teşvikler sunuyor. Kürtlerin kontrolündeki bölgelerdeki seçimler Türk işgalini hızlandırabilirdi ki bu da Biden'ın seçim hesaplarında muhtemelen hoş karşılanmayan bir senaryo.

Uzlaşma potansiyeli 

Türk araştırmacı Muhammed Alluş, The Cradle'a Şam'la işbirliğinin Ankara için ayrılıkçı Kürt projesiyle mücadelede hayati önem taşıyabileceğini söylüyor. Ancak Türkiye'deki Stratejik Araştırmalar Merkezi'nde danışman olarak görev yapan Cevat Gök, Türk hükümetinin Şam'la normalleşme yolunda somut adımlar atma konusundaki isteksizliğini gerekçe göstererek karamsarlığını koruyor:

Türk muhalefeti, Türkiye'deki Suriyeli mültecilerin geri dönüşü ve Ankara ile Şam arasında işbirliği yapılması gerektiği konusunda yoğun baskı yapıyor. Buna rağmen Türk hükümeti, mültecileri sınır dışı etmek ya da Şam'a yönelik Türk siyasi hareketini sergilemek istemiyormuş gibi bu baskılara yanıt vermiyor. Türk hükümeti bu konuda sessiz kaldığı sürece Ankara'dan Şam ile normalleşme konusunda somut bir adım gelmeyecektir.

Yine de, sayısız zorluk ve yaygın şüphecilik karşısında, Suriye ve Türkiye arasında uzlaşmanın hala mümkün olabileceğine dair ipuçları var. Bölgesel analist Muhanned Hac Ali, The Cradle'a "daha önceki Rus girişimine dayanan bir Irak girişiminden" ve "Türkiye'nin Suriye topraklarından çekilmeyi kabul ettiğine dair sızıntılar olduğunu" söylüyor - bu, Suriye hükümetinin Ankara ile normalleşme için belirlediği temel bir talep ve koşul. 

Erdoğan son seçim zaferinin ardından kayıplarını azaltmaya çalışırken, Irak'ın arabuluculuk rolü çok önemli olabilir ve diplomatik atılımlar için yeni fırsatlar sunabilir.(Çeviri: YDH)