Bile bile lades
Sosyal medyada yalan yanlış pek çok haber yer alıyor. Gerçek olmadığını bilsek de sırf dünya görüşümüzle örtüştüğü için bazı haberlere inanabiliyoruz. Psikologlar, bunun "sürü psikolojisiyle" ilintili olduğu görüşünde.
“Bilhassa sosyal kimliğimiz, bir şeye inanmamızı ya da onu reddetmemizi sağlıyor.” New York Üniversitesi’nde Sosyal Psikoloji, Algı ve Nöroloji Profesörü olarak görev yapan Jay van Bavel, 20 Şubat 2018 tarihli “Trends in Cognitive Sciences” (Bilişsel Bilimlerde Trendler) adlı bilim dergisinde yayınlanan makalesinde bu tezi ileri sürüyor.
Prof. Dr. van Bavel, “fake news” olarak adlandırılan yalan haberlere, bazı insanların doğru olmadığını bildiği halde inanmasının nedenini de bu varsayımdan yola çıkarak açıklıyor: “Çünkü bu haberler, kendi dünya görüşüyle örtüşüyor. Zira birey olarak takdir edilme isteği, söz konusu bilginin doğrulundan çok daha önemli.
Aidiyet duygusu faktörü
ABD’li bilim insanına göre nöroekonomi, değer yargılarımızın nasıl oluştuğunu anlamaya giderek daha da yaklaşıyor. Nörobilim, ekonomi, psikoloji, mühendislik gibi birbirinden farklı alanları bir araya getiren disiplinlerarası bir bilim dalı olan nöroekonomi, verilen kararlar ile aynı anda insan bünyesinde gerçekleşen biyolojik süreçler arasında bir bağlantı kurmayı amaçlıyor.
İnsandaki değerler manzumesinin oluşumunda belirli bir gruba aidiyet duygusunun da belirleyici olduğunu kaydeden Prof. Dr. Jay van Bavel, sözlerini şöylesürdürüyor: “Bizim için önemli olan ve dünyada bize yardımcı olan şeyleri seçiyoruz. Bu seçim, sabah okuduğumuz gazeteden kahvaltıda ne yediğimize kadar geniş bir yelpazeyi kapsıyor.”
“Kimliğe dayalı inanç modeli” adını verdiği bu durumun etkilerini ise van Bavel şöyle açıklıyor: “Seçtiğimiz taraf, bizim bir aidiyet duygusu kazanmamızı sağlıyor. Aynı zamanda kendimizi değerli olarak hissetmemize yardımcı oluyor. Bu aidiyet duygusunun iyice pekişmesiyle dünyayı algılama şeklimiz de değişiyor. Bu durumda çok güvenilir ve saygın bir haber kaynağının yazdıkları bile, eğer başka bir gruba aitse bizim için fazla bir önem arz etmeyebiliyor. Araştırmacı gazetecilik ve yüksek habercilik standartları gibi unsurlar da bu noktada pek işe yaramıyor.”
“Bahse var mısın?” Prof. Dr. Jay van Bavel, insanlara son olarak bu kilit soruyu soruyor ve ekliyor: “Eğer her yalan haberin bir fiyat etiketi olsaydı ve insanlar her haber için belirli bir miktar para ödemek zorunda olsaydı, ince eleyip sık dokurlardı. Yani bir haberi alıp kullanmadan veya yaymadan önce doğruluk payını titizlikle sorgularlardı.” (Deutsche Welle)