Çin-Orta Asya bağları derinleşecek

Uzmanlar, Orta Asya ülkelerinin en çok ihtiyaç duyduğu ve Çin'in sunabileceği şeyin kazan-kazan iş birliği olduğu görüşünde; bazı sınır ötesi ülkeler Orta Asya ülkeleri arasında fitne çıkarmaları kendilerini bölgede "istenmeyen ülke" konumuna getirmekten başka bir şeye yaramayacaktır.

Orta Asya ülkelerinden Çin'e yapılacak ziyaretlerle ve üst düzey Çin-Orta Asya Zirvesi'nin başlamasıyla Çin'in Orta Asya ülkeleriyle ilişkilerinde yeni bir sayfa açması bekleniyor. Bu Çin ile Orta Asya ülkeleri arasında 'kaçınılmaz bir sonuç' olarak görülüyor. Asya ülkeleri uluslararası kargaşayla başa çıkmak için iş birliği yapıyor.

Uzmanlar, zirvede liderlerin ekonomik iş birliğinden Ukrayna krizi gibi güvenlik konularına kadar geniş kapsamlı bir fikir birliğine varmalarının beklendiğini söyledi. Uzmanlar, Orta Asya ülkelerinin en çok ihtiyaç duyduğu ve Çin'in sunabileceği şeyin kazan-kazan iş birliği olduğu görüşünde; bazı sınır ötesi ülkeler Orta Asya ülkeleri arasında fitne çıkarmaları kendilerini bölgede 'istenmeyen ülke' konumuna getirmekten başka bir şeye yaramayacaktır.

Beş Orta Asya ülkesinin liderlerinin 18 ve 19 Mayıs günlerinde Shaanxi Eyaletinin merkezi Xi'an'da yapılacak olan Çin-Orta Asya Zirvesi'ne katılması planlanıyor. Dışişleri bakanlığı sözcüsü Hua Chunying geçen hafta zirveye Cumhurbaşkanı Xi Jinping'in başkanlık edeceğini duyurdu. Kazakistan Cumhurbaşkanı Kasım-Jomart Tokayev, Kırgızistan Cumhurbaşkanı Sadyr Japarov, Tacikistan Cumhurbaşkanı Emomali Rahmon ve Özbekistan Cumhurbaşkanı Shavkat Mirziyoyev, Xi'nin davetlisi olarak bu hafta salıdan cumartesi gününe kadar Çin'e resmi ziyarette bulunacaklar.

Çin-Orta Asya Zirvesi, 'Çin'in bu yıl ev sahipliği yapacağı ilk büyük diplomatik etkinliğe' işaret ediyor ve 31 yıl önce diplomatik ilişkilerin kurulmasından bu yana Çin ile beş Orta Asya ülkesinin liderleri arasındaki ilk yüz yüze zirve olacak. Çinli gözlemciler bunun 'Çin'in Orta Asya ile ilişkisinde yeni bir sayfa açacağını' vurguluyor.

Çin'in Kazakistan Büyükelçisi Zhang Xiao Pazartesi günü Global Times'a verdiği özel röportajda, Kazakistan Cumhurbaşkanı Tokayev'in Çin ziyaretinin stratejik bir rol oynayacağını, Çin-Orta Asya Zirvesi'nin başarısını artıracağını ve Çin-Kazakistan ilişkilerinin ve çeşitli alanlardaki iş birliğinin daha da geliştirilmesini sağlayacağını belirtti. Zhang, ayrıca Çin'in terörle mücadele ve Ukrayna krizi konusunda Kazakistan ile iş birliğini güçlendireceğini söyledi.

Zhang, zirvenin kaçınılmaz olarak Çin ve Orta Asya ülkeleri arasındaki ilişkilerin yükselmesine yol açacağına işaret etti. Zirvede ayrıca uluslararası konuların yanı sıra çeşitli bölgesel zorluklar da ele alınacak. Büyükelçi, Rusya-Ukrayna ihtilafının öne çıkardığı karmaşık uluslararası atmosfere, ekonomi, enerji ve gıda konusundaki örtüşen krize ve bazı ülkelerin çatışma ve ayrışma oyunlarına atıfta bulunarak, zirvenin Çin ve Orta Asya ülkelerinin zorlukların üstesinden gelmek, ortak bir geleceğe sahip olmak ve daha yakın bir Çin-Orta Asya topluluğu inşa etmek için birlikte çalışacağına dair açık bir sinyal gönderdiğini ifade etti.

ÖZBEK UZMANIN GÖRÜŞLERİ

Özbekistan'da kurulmuş bir kurulmuş Uluslararası Orta Asya Enstitüsü’nün önde gelen araştırmacısı Shavkat Alimbekov, zirvede altı liderin Çin ile Orta Asya arasındaki kapsamlı iş birliğini sağlam ve etkili bir şekilde teşvik etmek ve karşılıklı olarak tamamlayıcı ve karşılıklı yarar sağlayan yeni bir iş birliği modeli oluşturmak için iş birliğini değerlendirecek ve yeni girişimler başlatacaklarını söyledi. Alimbekov, Çin-Orta Asya Zirvesi'nin Kuşak ve Yol'un yüksek kaliteli inşasına yeni bir ivme kazandıracağına özellikle işaret etti. Alimbekov, 'Bu iş birliğinin en önemli yönlerinden biri, ‘Yeşil İpek Yolu'nun geliştirilmesi, yani çevresel verimlilik ve sürdürülebilirliği sağlamak için yeşil kalkınma teknolojilerinin, yenilikçi çözümlerin ve ileri teknolojilerin kullanılmasıdır' dedi.

Bu yıl aynı zamanda Xi'nin 2013 yılında Kazakistan'a yaptığı ziyarette önerdiği İpek Yolu Ekonomik Kuşağı Girişimi’nin 10. yıl dönümü. Çinli uzmanlar, ABD'nin Afganistan'dan aceleyle çekilmesinden kaynaklanan bölge ülkelerine sıçrayan riskler ve devam eden Ukrayna krizi de dahil olmak üzere bölgedeki yeni riskler ve zorluklar nedeniyle zirvede güvenlik konusunda iş birliğinin bir başka odak noktası olacağını belirttiler.

Tsinghua Üniversitesi Ulusal Strateji Enstitüsü araştırma bölümü başkanı Qian Feng Global Times'a verdiği demeçte, krizin hem bölgesel hem de uluslararası düzeyde en büyük endişe kaynağı olan bir güvenlik sorunu olduğunu ve bu nedenle zirvede tartışılmasının muhtemel olduğunu söyledi. Qian, 'Orta Asya ülkeleri Çin'in barış müzakerelerini zorlama önerisini paylaşıyor ve destekliyor; bu tür bir çözüm yöntemi de bu ülkelerin çıkarlarına uygun' diye konuştu. Çin ve beş Orta Asya ülkesinin dışişleri bakanları arasında Nisan ayında Xi'an'da düzenlenen toplantıda Orta Asya'dan bakanlar, Çin'in barışı ikna etme ve müzakereleri teşvik etme girişimini desteklediklerini ifade ederek, çatışmaların ruhuna uygun olarak diplomatik yollarla çözülmesi gerektiğini savundular

ABD’NİN GİZLİ YARDIMI

Ukrayna krizinden bu yana ABD, Orta Asya ülkeleriyle etkileşimlerini artırıyor. Geçen Şubat ayında ABD Dışişleri Bakanı Antony Blinken Orta Asya'yı ziyaret etti ve beş Orta Asya ülkesindeki mevkidaşlarıyla bir araya geldi. ABD'li yetkililer, Biden yönetiminin, özellikle çatışmadan ekonomik olarak zarar gören ülkeler için bölgeyle angajmanı artırmaya çalıştığını söyledi. Geçen ay, G7 ülkelerinin dışişleri bakanları, Ukrayna krizinin sonuçları, Afganistan'ın istikrarsızlaşması ve gıda ve enerji güvensizliği gibi Orta Asya sorunları üzerinde iş birliği yapma taahhüdünde bulundular.

Qian, G7 grubundan ülkeler ABD'nin borç tavanı çıkmazı gibi mali sorunlarla boğuşurken, sözde yardımın aslında küstahça bir vaat olup olmadığından şüphe ettiğini aktardı. Çinli uzman ABD'nin Afganistan'dan alelacele çekilmesinin ardından bölgedeki etkisinin hızla azaldığını, ABD'nin ilgisini korumak için Orta Asya ülkelerine yöneldiğini ve Orta Asya ülkeleri ile Çin ve Rusya'nın arasına nifak tohumları ekmeye çalıştığını kaydetti. Qian, ABD planının hem saf olduğunu hem de Orta Asya ülkelerinin Rusya ile jeopolitik, tarihi ve ekonomik cephelerde yakın bağlarını ihmal etmesi nedeniyle beyhude olacağını ve Çin ile bu ülkeler arasında gelişen iş birliği olasılığını göz ardı ettiğini anlattı.

Orta Asya ülkeleri de ABD'nin 'yardımını' büyük bir dikkatle izliyor. Kazakistan Cumhuriyeti Cumhurbaşkanlığına bağlı Kazakistan Stratejik Araştırmalar Enstitüsü'nün eski müdürü Bulat Sultanov, Global Times'a 2022'de verdiği röportajda, ABD'nin kendi jeopolitik amaçlarına ulaşmak için daha önce bir 'renkli devrim' düzenlediğini ve 2020'de Belarus'ta yapılan cumhurbaşkanlığı seçimlerinin ardından, Ocak 2022'de Kazakistan'da isyanlar ve darbe girişimi düzenlediğini hatırlattı. Qian, Çin'in Orta Asya ülkeleri ve diğerleri arasında kazan-kazan iş birliğine asla karşı çıkmadığını, ancak Çin'in hegemonya kurmaya çalışan ve bencil amaçlarını tatmin etmek için bölgesel düzeni yeniden yazmaya çalışan herhangi bir ülkeye karşı olduğunu söyledi. Qian, 'Orta Asya ülkeleri, diğer bölge ülkelerine karşı birinin piyonu olarak görülmemek için gelişmelerine ve gelişmelerine yardımcı olacak somut iş birliğine ihtiyaç duyuyor' dedi.

(Global Times - Çeviri: CRI)