Brezilya'da bir otoyol inşaatı projesi tüm dünyayı tehdit ediyor

Brezilya Devlet Başkanı Jair Bolsonaro Amazon ormanlarının kalbinden geçecek olan bir otoban projesine destek verdiğini açıkladı.

Son 50 yıldır Amazon yağmur ormanları kaybının merkezinde yapılan yeni yollar bulunuyor. Bu yollar ile birlikte yayalar için kaldırım döşeniyor, bunu civardaki ağaçların budanması ve kesilmesi takip ediyor ve bir süre sonra da yol boyunca ticari hayvancılık ve tarım faaliyetleri başlıyor.

Yol üzerindeki faaliyetler sonrası yeni yerleşim yerlerinin ve kasabaların kurulması daha fazla insan yerleşimine neden oluyor ve son olarak anayola ek şekilde yan yollar inşa ediliyor ve süreç kendini tekrar ediyor.

Amazon'un kaderi BR-319

Bu şekilde inşa edilen yollardan biri de BR-319 yolu. 1970'lerde askerler tarafından yapılan yol daha sonra kısa zaman içinde kullanım dışı kalmış ve bakımsızlıktan ötürü çatlaklar ve çukurlar oluşmuş. Bir süre sonra da orman yolun önemli bir kısmını yeniden kaplamış.

Günümüzde sadece yağmur yağmayan sezonda yolun belli kısımları kullanılabiliyor ancak bu kısımlar dahi yolculuk için son derece tehlikeli bulunuyor.

Devlet Başkanı Bolsonaro, BR-319'u gelişmiş bir 'otoyol' olarak yeniden hayata geçireceği sözünü veriyor. Bilim insanları ve ekolojistler ise Kuzey Amazonları kuzey-güney hattında boylamasına dik şekilde kesecek olan bu projenin Amazonların kaderini belirleyeceğini düşünüyor ve projeden vazgeçilmesi gerektiğini savunuyorlar.

Amazonların ortasında kalabalık bir şehir: Manaus

2021 yılında yolun yeniden inşasına başlanacağını duyuran Bolsonaro, bölgedeki ekonomik kalkınma için bu adımın şart olduğunu ileri sürüyor. 600 km'lik otoyol tamamlandığında Realidade şehri ile 2 milyon nüfuslu Manaus şehrinin bağlantısı yeniden kurulmuş olacak. Otoyolun kullanılamadığı sürelerde Manaus'a ulaşım sadece sudan ve havadan sağlanabiliyordu.

Tam da bu nedenden ötürü Manaus'un bulunduğu bölge ve çevresi Amazonların en iyi korunmuş alanı olarak biliniyor.

Konuyu Altyapı Bakanı Tarcisio Freitas ile görüştüğünü belirten Bolsonaro yeni otoyola ilişkin fazla detay vermezken Amazon uzmanları yeni yolun müthiş boyutlarda bir orman kaybının tetikleyicisi olacağını kaydediyor.

2030'a kadar gerçekleşecek orman kaybı 5 katına çıkacak

Brezilya Ulusal Amazon Araştırmaları Enstitüsü'nde görev yapan ve yollar ile orman kaybı arasındaki bağlantıyı incelemiş olan Amerikalı ekolojist Philip Fearnside "Manaus'a uzanacak bir otoyol beraberinde çiftçileri, arazi spekülatörlerini ve kerestecileri getirir. Bunlar da geniş bir otoyolun sağlayacağı imkanlarla farklı noktalardan yağmur ormanlarının içine girmeye başlayacaktır." diyor.

Minas Gerais Üniversitesi tarafından yürütülen bir çalışmada ise otoyol projesinin 2030'a kadar yaşanacak olan orman kaybını 5 katına çıkaracağı ve bunun da ABD'nin Florida eyaletinden daha büyük bir alana denk geldiği belirlendi.

Amazonlarda rekor sayıda yangın

2019 yılı Amazon ormanlarında en fazla sayıda yangın çıkan yıl oldu. Bunun arkasında Bolsonaro'nun ekonomik faaliyetler adına bu yangınlara göz yumması bulunduğu eleştirileri dile getirildi. Tüm dünyada endişe yaratan bu yangınlar sonrası Bolsonaro yönetiminin yeterli çabayı göstermediği dünya liderleri tarafından da seslendirildi.

Bolsonaro ise ülkesinin bölge kalkınmasını sağlama ve sanayisini geliştirme hakkı olduğunu savunarak dünya liderlerine Brezilya'nın içişlerine karışmama uyarısında bulundu.

Amazonlar 'ölüm sarmalı'na girebilir

Ne var ki, uzmanlar Amazonların geri dönüşü olmayan noktayı geçmek üzere olduğunu belirtiyor. Sao Paulo Üniversitesi'nde iklim araştırmacısı olarak görev yapan ve alanında tanınmış bir isim olan Carlos Nobre, Amazon ormanlarının kendi kendini yenileyebilme kapasitesinin sona ermek üzere olduğunu ve orman kaybı devam ederse 'ölüm sarmalı' olarak bilinen bir sürece gireceğini belirtiyor.

Bu sarmal süreçte yağmur ormanları ağaçlanma olarak gerekli iyileşmeyi yeterli zamanda sağlayamadığı için kendiliğinden bölüm bölüm geniş ova ve çayırlara dönüşmeye başlayacak. Nobre'ye göre Amazonların yüzde 15-17'si hali hazırda tamamen yok edildi ve yüzde 25'lik bir bölümü de geri dönüşü olmayan noktaya çok yaklaşmış durumda.

Bu büyüklükteki arazide orman kaybının küresel ısınmaya da geri dönüşü olmayan etkileri söz konusu. Sera etkisi yaratan gazların yüksek miktarda salınımı ve yağmur ormanları tarafından yeterli emilim sağlanamaması ile küresel ısı seviyesinin ortalamada 1,5-2 derece artmasının kaçınılmaz olacağı kaydediliyor.

Minas Geras Federal Üniversitesi İklim Profesörü Britaldo Soares Filho yeni otoyolun sebep olacağı sonuçlara ilişkin simülasyonlar üzerinde çalışıyor. Filho "BR-319 otoyolu ile iklim değişikliğinde geri dönüşü olmayan noktayı aşmış olacağız. Bu yolun açacağı zarar buna yeter de artar." diyor.

Brezilya hükümetine göre ise bu tip endişeler yersiz ve abartılı. Brezilya Altyapı Bakanlığı'nda görevli Çevre Sekreteri Mateus Salome do Amaral, BR-319'un ekolojik felaket alameti olmadığını, tam tersine çevre örgütlerinin ve polisin bölgeyi daha kolay şekilde kontrol etmesini sağlayacağını ifade ediyor.

Askeri diktatörlüğün hayaliydi

Brezilya'da dönemin askeri diktatörlüğünün en büyük endişesinden biri komşu ülkelerin Amazonun yerleşim yeri az olan bölümlerini işgal etmesi ve kendi topraklarına katmasıydı. BR-319'un 70'lerde yapılmasının bir amacı da Brezilyalıların kuzeyde olabildiğince fazla sayıda bölgeye yerleşmelerini sağlamaktı.

O dönem batı Rondanya'da eyaletinden Porto Velho'dan başlayarak Amazon eyaletindeki Manaus şehrine kadar giden 900 km'ye yakın uzunluktaki bu yolun geçtiği güzergah 'Amazonların kalbi' olarak nitelendiriliyor.

1985'te demokrasiye dönen ülkede askerin kullanmayı bıraktığı ve bakımların durduğu yol yoğun yağmurlar ve toprağın yapısı nedeniyle hızla çürüdü. Bugün BR-319'un büyük bölümü çamur balçık içerisinde ve kullanım dışı.

Günümüzde hala kullanımı olan ve bakımı devam eden bölümü 200 km uzunluğunda Porto Velho'yu Humaita şehrine bağlayan kısım. Realidade'nin güneyinde de 90 km'lik kullanılabilen bir kısım mevcut ancak bundan ötesinde uygarlık tamamen bitiyor.

Otoyol projesine bölgedeki şehirlerden destek var

Bolsonaro'nun otoyol hedefinden büyük memnuniyet duyanlar da var elbette. Manaus'ta yaşayan ve Reuters'a konuşan ikinci el araba satıcısı Marcelo Cavalcante yakın zaman önce yolun yapılması için bölgede yaşayan arkadaşları ile birlikte hükümete destek eylemi organize etmiş. Cavalcante şunları söylüyor:

"İçlerinde benim ailemin de olduğu çok sayıda insan bu bölgeye 70'lerde askeri iktidarın sözlerine güvenerek ve onların hayallerinin peşine düşerek geldi. Ben bugün 40 yaşındayım ve ailemin göremediği bu hayali benim ve çocuklarımın görmeye hakkı var. Geçen onlarca yıldan sonra bu yolu ve bu imkanları biz hak ediyoruz."

Yerel halkın ihtiyaçlarını önceliğine aldı

Kendisi de eski bir yüzbaşı olan Bolsonaro, seçimlerde aldığı oyların önemli bir bölümünü yerel kesimdeki halktan topladı. Yerelde kendini unutulmuş hisseden Brezilyalıların çıkarlarına seslenen Bolsonaro, göreve gelmesinden bu yana kısa bir süre geçmiş olmasına rağmen ilk icraatları genelde yerel topluluklara verdiği sözleri yerine getirmek için attığı adımlar oldu.

Çevrecilerin girişimleri ters tepiyor

İşsizlikle ve ekonomik sıkıntılarla boğuşulan ülkede büyük altyapı yatırımlarına yoğun ilgi ve destek mevcut. Bu tür projelerin çevreciler tarafından açılan davalar ve kamu savcıları eliyle durdurulması ve engel olunması toplumda Bolsonaro'nun elini daha da güçlendiren bir siyasi ve sosyal durum yaratıyor.

Bu nedenle çevreci ajanslar ve örgütler BR-319'a yasal yollarla karşı çıkmak yerine hükümetin projesine çevresel düzenlemeler getirilmesi için mücadele vermeye karar vermiş görünüyor. 'BR-319 Gözlemcileri' adlı alto adet Brezilya ve uluslararası sivil toplum kuruluşlarından oluşan organizasyon hükümete orman kaybının en az düzeyde tutulması ve doğal yaşama en az zararın verilmesi için çaba sarf ediyor.

Otoyol yapımı kaçınılmaz

Organizasyonun başındaki isim Fernanda Meirelles yol projesinin her aşamasını kontrol edeceklerini ve gerekli yasal düzenlemelerin çıkarılması için her düzeyde baskı yapmayı sürdüreceklerini belirtiyor.

Amazonas Eyaleti Federal Savcısı Rafael da Silva Rocha "Alınan tüm kararlarda hükümeti çevre yasaları altında hareket etmesi için sürekli hesap verebilir bir noktada tutacağız ve sürekli hesap soracağız" diyor ve ekliyor: "Bu yolun bir zaman sonra yapımının kaçınılmaz olduğunu görüyoruz ancak bu inşaatın çevre ile uyumlu ve sürdürülebilir şekilde ilerlediğinden emin olmak için her şeyi yapacağız." (Euronews)