52 yıl önce Che’nin öldürüldüğü yerde şimdi Morales devrildi

Bolivya’nın “yerli” Devlet Başkanı Evo Morales’in, Amerikan destekli ordu ve polis güçleri tarafından önce istifaya zorlanması, hakkında yakalama ve tutuklama kararı çıkarıldıktan sonra da ülkeyi terk ederek Meksika’ya gitmesi, Türkiye ve dünya kamuoyuna, Bolivyalı askerlerin, 52 yıl önce, CIA desteği ile Arjantinli-Kübalı sosyalist devrimci Ernesto “Che” Guevara’yı yakalayıp öldürmelerini hatırlattı.

Che, devrimden sonra Küba’da çeşitli yönetim görevleri üstlenmesinin ardından, sosyalist devrimin diğer ülkelere yayılması gerektiği düşüncesi ile 1965 yılında Küba’dan ayrıldı. Önce bir Afrika ülkesi olan Kongo’ya giden Che, burada yaşadığı başarısızlıktan sonra 1966 yılında Bolivya’ya geçti. Bolivya’da da hedeflediği başarıya ulaşamayan Che, 8 Ekim 1967’de, ABD ordusuna bağlı özel harekat birlikleri, Amerikan Merkezi Haberalma Teşkilatı (CIA) ajanları ve Bolivya ordusu askerleri tarafından, saklandığı La Higuera köyünde yakalandı. Che ertesi gün, köyün ilkokulunda Bolivyalı asker Mario Teran Salazar tarafından öldürüldü. Che’nin cesedi, öldüğünün kanıtlanması için Vallegrande şehrine götürülerek, şehir hastanesinin çamaşırhanesinde teşhir edildi.

Morales, katledildiği kentte Che’yi andı

Bolivya’nın devrik lideri Evo Morales, yakalanışının 40. yıldönümü olan 2007 yılında, Vallegrande’de, kendisi için ilham kaynağı olduğunu söylediği Che için anma etkinlikleri düzenledi. Che’yle Küba ve Bolivya’da birlikte savaşan eski Kübalı gerilla Urbano da bu etkinliğe katıldı.

Evo Morales ve Urbano, Vallegrande’deki “Che” anmasında.

Bu törenden kısa süre önce ise Küba Komünist Partisi’nin resmi yayın organı Granma gazetesi, Che’yi öldüren Mario Teran Salazar’ın Kübalı doktorlar tarafından ameliyat edilerek, gözlerinin katarakttan kurtarıldığını yazdı. Haberin başlığı şöyleydi: “Mario Teran’ın bir hayali ve düşünceyi yok etme girişiminden 40 yıl sonra, Che bir savaştan daha galip ayrıldı.”

Che’yi öldüren Bolivyalı asker Mario Teran Salazar.

Haberi, Mario Teran Salazar’ın oğlu da doğruladı. Küba’nın 2006 yılında Venezüela’yla birlikte Latin Amerika genelinde ortak yürüttüğü sağlık programı sırasında, Bolivya’daki Kübalı doktorların katarakt ameliyatı yaparak görmesini sağladığı hastalar arasında Che’nin katili Mario Teran Salazar da vardı.

Bolivyalı küçük asker

Che yakalandığında cebinde bulunan yeşil not defterinde, kendi el yazısıyla kağıda geçirdiği çeşitli şairlerden şiirler vardı. O şairlerden biri de Kübalı sosyalist şair Nicolás Guillén’di (1902–1989).

Tam adı “Nicolás Cristóbal Guillén Batista” olan Afrika kökenli Kübalı şair, Havana Üniversitesi’nde hukuk öğrenimi görmüştü. 1937’de Cumhuriyetçiler’in safında İspanya İç Savaşı’na katılan, aynı yıl Küba Komünist Partisi üyesi olan Guillén, Avrupa’da sürgünde yaşadığı yılların ardından, devrimin başarıya ulaşması üzerine Küba’ya döndü. Ülkesinde Sociedad de Estudios Afrocubanos’u (Afro-Küba Araştırmaları Topluluğu) kuran, UNEAC’ın (Union Nacional de Escritores y Artistas Cubanos – Kübalı Yazar ve Sanatçılar Ulusal Birliği) kurulmasına öncülük yapan şair, 1954’te Lenin Barış Ödülü’nü kazandı, 1961’de “ulusal ozan (poeta nacional)” unvanını aldı.

Nicolás Guillén, Che’nin öldürülmesinden bir yıl sonra, 1968’de, “Bolivyalı Küçük Asker” (Soldadito Boliviano) şiirini yazdı. Che hayranlarının ve dünya sosyalistlerinin dilinden düşmeyen şiirin, bir başka büyük şair Ülkü Tamer’in kaleminden Türkçe çevirisi şöyle:

 Bolivyalı küçük asker,  
 Bolivyalı küçük asker,  
 sırtında tüfeğin, gidiyorsun  
 tüfeğin Amerikan malı  
 tüfeğin Amerikan malı  
 Bolivyalı küçük asker  
 tüfeğin Amerikan malı.
 
 Sinyor Barrientos verdi onu sana  
 Bolivyalı küçük asker   
 Mister Johnson'un armağanı  
 kardeşini vurman için   
 kardeşini vurman için  
 Bolivyalı küçük asker   
 kardeşini vurman için.  
 
 Kim bu ölü, bilmiyor musun  
 Bolivyalı küçük asker?  
 Bu ölü Che Guevara,  
 Arjantinliydi Kübalıydı  
 Arjantinliydi Kübalıydı  
 Bolivyalı küçük asker,  
 Arjantinliydi Kübalıydı.
 
 En iyi dostundu senin,  
 Bolivyalı küçük asker,  
 yoksulların dostuydu  
 doğudan dağlara kadar  
 doğudan dağlara kadar  
 Bolivyalı küçük asker   
 doğudan dağlara kadar.  
 
 Gitarım tepeden tırnağa  
 Bolivyalı küçük asker
 yas tutuyor, ağlamıyor  
 ağlamak insan işi  
 ağlamak insan işi  
 Bolivyalı küçük asker   
 ağlamak insan işi.
 
 Sırası değil ağlamanın   
 Bolivyalı küçük asker   
 ele mendil yakışmaz şimdi  
 ele tırpan yaraşır  
 ele tırpan yaraşır  
 Bolivyalı küçük asker  
 ele tırpan yaraşır.  
 
 Para veriyorlar sana   
 Bolivyalı küçük asker   
 alıp satıyorlar seni   
 bu iş zalimin işi  
 bu iş zalimin işi  
 Bolivyalı küçük asker  
 bu iş zalimin işi.  
 
 Vakti geldi uyanmanın  
 Bolivyalı küçük asker   
 dünya ayağa kalktı  
 erkenden doğdu güneş  
 erkenden doğdu güneş  
 Bolivyalı küçük asker
 erkenden doğdu güneş.
 
 Doğru yolu tutmaya bak
 Bolivyalı küçük asker
 kolay bir yol değil bu
 kolay değil, düzgün değil
 kolay değil, düzgün değil
 Bolivyalı küçük asker
 kolay değil, düzgün değil.
 
 Şunu öğrenmen gerek
 Bolivyalı küçük asker
 kardeş dediğin vurulmaz
 kardeşini vurmaz insan
 kardeşini vurmaz insan
 Bolivyalı küçük asker
 kardeşini vurmaz insan.

(MS)