ABD yeni düşmanını buldu: 5 soruda Güney Afrika krizi
İsrail'e soykırım davası açan, BRICS için oyun kurucu konuma yükselen ve Çin ile Rusya ile işbirliğini artıran Güney Afrika ABD'nin hedefinde. Güney Afrika'nın ırksal eşitsizliği gidermek için attığı adımlar ABD için bardağı taşıran son damla oldu.
Amerika Birleşik Devletleri Başkanı Donald Trump, cuma günü Güney Afrika’ya yapılan dış yardımları durdurma kararı aldı. Trump, Güney Afrika’da sömürge döneminin bakiyesi olarak kabul edilen beyaz üstünlüğüne karşı atılan adımlardan duyduğu rahatsızlığı gizlemiyor. Öyle ki Donald Trump, Güney Afrika’daki beyazları ülkesine yerleşimci olarak davet edebileceğini duyurdu. Bununla birlikte Güney Afrika’nın son yıllarda İsrail’in katliamlarına karşı Uluslararası Adalet Divanı’nda açtığı davalar, BRICS içindeki hayati rolü ve Çin ile Rusya gibi ülkelerle kurduğu ilişkinin Washington’da büyük rahatsızlık yarattığına şüphe yok.
Uluslararası gündemin yoğunluğu nedeniyle Türkiye’de yeterince ele alınmayan ABD’nin Güney Afrika’ya karşı izlediği düşmanlık politikasını 5 soru ile yakından inceliyoruz:
ABD hangi gerekçelerle Güney Afrika’ya saldırıyor?
ABD Başkanı Donald Trump, kendisine ait sosyal medya platformu olan Truth Social adlı hesaptan “Güney Afrika topraklara el koyuyor ve belirli kimi sınıftan insanlara çok kötü davranıyor.” diye yazdı. ABD’nin bu duruma müdahale edeceğini duyuran Trump, Güney Afrika’ya açılan soruşturma neticelenene kadar bu ülkeye yapılan yardımların kesileceğini ilan etti. Trump’ın 7 Şubat’ta imzaladığı kararnamede Güney Afrika yönetiminin “Afrikaners” olarak bilinen beyaz Güney Afrikalılara ayrımcılık uyguladığı ve topraklarına el koyduğu öne sürüldü. Beyaz Güney Afrikalıların şiddet mağduru olduğunu öne süren kararın ardından açıklama yapan Trump, mağdurlara ABD’ye iltica teklifinde bulundu.
Donald Trump’ın açıklamalarının ardından ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio,20-21 Şubat’ta Güney Afrika’da düzenlenen G20 Zirvesi’ni boykot edeceğini duyurdu. ABD’li milyarder ve Trump’ın en yakınındaki isimlerden Elon Musk da Güney Afrika yönetimini “ırkçı rejim” olarak tanımladı. Kendisi de Güney Afrikalı bir beyaz olan Elon Musk’ın Güney Afrika konusunda Donald Trump üzerinde büyük bir etkisi olduğu düşünülüyor. Musk, 2023'te Güney Afrika lideri Cyril Ramaphosa’yı beyaz çiftçilere karşı bir "soykırım" yapılmasına izin vermekle suçlamıştı.
ABD’yi öfkelendiren Güney Afrika yasasının içeriği nedir?
Güney Afrika, beyaz üstünlüğü döneminden kalma statükoyu bozma kararlığı Washington’da öfkeye neden oluyor. 1913 tarihinde Güney Afrikalıların ve yerlilerin Beyazların hakim olduğu alanlarda arazi almasını yasaklayan yasa Apartheid rejimi sona erdikten sonra kaldırılsa da eşitsizlik halen devam ediyor. Son nüfus sayımına göre beyaz Güney Afrikalılar ülkedeki nüfusun sadece yüzde 7’sini oluşturmasına karşın ülkedeki özel mülkiyetli tarım arazilerinin yüzde 70’inden fazlasını elinde tutuyor. Böylesine bir durumun ırksal eşitsizliğin yanı sıra ülkedeki kamu yatırımlarına alan bırakmadığı savunan Cyril Ramaphosa hükümeti ocak ayında kimi arazilerin kamulaştırılmasına dönük tasarıyı Kamulaştırma Yasası olarak yürürlüğe koydu. Yasa öncelikli olarak toprak sahibi ile anlaşılmasını ancak okul, hastane ya da otoyol gibi kamu yararının önde olduğu durumlarda arazinin tazminatsız da kamulaştırılabileceğini öngörüyor.
Güney Afrika’nın İsrail’e açtığı dava ABD’de nasıl yankılandı?
Güney Afrika’da Ramaphosa yönetiminin beyazların üstünlüğüne dayanan statükoyu değiştirme girişimleri kadar Filistin yanlısı tutumu da Washington yönetiminin tepkisiyle karşılıyor.
Etnik temelli ayrımcılığın kurbanlarından biri olan Güney Afrika, 2023 yılında Gazze’de soykırım yaptığı gerekçesiyle İsrail’in yargılanması için Uluslararası Adalet Divanı’na başvuruda bulunmuştu. Güney Afrika’nın hamlesi uluslararası toplumun İsrail’e karşı tepkisini tetikleyerek birçok ülkenin davaya müdahil olmasını sağladı.
Güney Afrika’nın öncü rolünün farkında olan ABD ise 2024 yılında Temsilciler Meclisi’ne ABD-Güney Afrika İkili İlişkiler İnceleme Yasası’nı getirdi. Henüz Temsilciler Meclisi’nden geçmemiş olan yasa Güney Afrika’yı ABD’nin düşmanları olan İran ve Hamas ile aynı safta yer almakla suçluyor. ABD Dışişleri Bakanı Marco Rubio da geçen hafta yaptığı açıklamada Güney Afrika’yı “ABD karşıtlığını körüklemekle” suçlamıştı.
Güney Afrika’nın suçu Çin ve Rusya ile yakın ilişkiler mi?
Günümüzde çok kutuplu dünyanın önde gelen kurumları arasında yer alan BRICS üyesi olan Güney Afrika’nın son yıllarda Çin ve Rusya ile yakınlaşması dikkat çekiyor. Güney Afrika, BRICS’in oyun kurucu ülkeleri olan Çin ve Rusya ile işbirliğini diplomasiden askeri alana taşıma kararı almıştı. Güney Afrika’nın Şubat 2023’te Çin ve Rusya ile birlikte Hint-Pasifik bölgesinde düzenlediği ortak tatbikatlara ABD “endişeli” olduklarını söyleyerek yanıt vermişti. ABD, 2023 yılında ayrıca Güney Afrika’yı limanlarından Rusya’ya silah sevkiyatı yapmakla suçlamış ancak yapılan soruşturma neticesinde kanıtlara rastlanamamıştı.
Bundan sonra neler yaşanabilir?
Güney Afrika son yıllarda Küresel Güney ülkeleri ile yakınlaşma yaşasa da halen ABD ile güçlü bağlarını korumaya özen gösteriyor. 2022 yılında Güney Afrika’ya 9,3 milyar dolar değerinde ihracat yapan ABD ülkenin en büyük ticaret ortağı olmayı sürdürüyor. Yaklaşık 600 ABD şirketinin faaliyet gösterdiği Güney Afrika 2000 yılında Kongre tarafından çıkarılan 1.800 ürün için ABD pazarlarına gümrüksüz erişim sağlayan Afrika Büyüme ve Fırsat Yasası'ndan (AGOA) yararlanıyor. OEC verilerine göre, Güney Afrika'nın 2022'de ABD'ye yaptığı ihracat neredeyse 11 milyar dolardı.
Güney Afrika’nın ABD’nin başlatacağı bir ticaret savaşından sert biçimde etkilenme olasılığı yüksek gözükmekte. Bununla birlikte Güney Afrika’nın Çin başta olmak üzere BIRCS ülkeleri ile yakınlaşması Rapamphosa hükümetinin manevra alanını genişletebilir. (Gökhun Göçmen, CGTN Türk)
